Niebieski szlak (Nałęczów – Celejów)

Pierwszy, czarny szlak (liczący 9,71 km) przebiega ulicami: Poniatowskiego, Pałuby, Głębocznica, Morzyckiej, Nowickiego, Kolejową, Spółdzielczą, Lasockiego, Chmielewskiego (wąwozem), Sołdka,  Kombatantów i Kamieniak.

W pobliżu szlaku (skręcając w lewo ul. Kamieniak) warto odwiedzić „Nałęczowski Zwierzyniec” czyli małe ZOO, gdzie można zobaczyć arystokrację wśród drobiu, czyli kilkadziesiąt ras kur ozdobnych oraz pawi. Kolorowe papugi, ary i kakadu, wzbudzają zachwyt wśród najmłodszych. Strusie emu i nandu, a także jenot to główne „gwiazdy” zwierzyńca. Każdy z przybywających może zobaczyć je z bliska oraz zrobić zdjęcie. Z futrzaków w małym ZOO można obejrzeć m.in: króliki, świnki morskie, tchórzofretkę, norkę i lisa polarnego. Z większych ssaków znajdują się tu: kuc feliński, krowy i cielaki oraz kozy i owce.

 Następnie szlak wiedzie przez Chruszczów – Kolonię, Drzewce-Kolonię, Drzewce aż do Bronic, gdzie łączy się z żółtym szlakiem „W krainie Jana Pocka”.  Żółty szlak przebiega przez miejsca związane z jednym z najwybitniejszych współczesnych poetów ludowych – Janem Pockiem, pokazuje piękno okolicznej przyrody oraz miejsca i zabytki prezentujące lokalną historię. Turysta ma możliwość podziwiania przepięknych widoków, obcowania z przyrodą opisywaną w wierszach tego wybitnego poety, poznania miejsc z nim związanych, obejrzenia zabytków upamiętniających ciekawą przeszłość Markuszowa i okolic.

Jadąc drugim, niebieskim szlakiem możemy  z Nałęczowa dojechać przez Nowy Gaj do Wojciechowa (15 km) i później dość trudną, terenową trasą przez Łubki dojedziemy do Wąwolnicy (28 km). Z Wąwolnicy, przez Mareczki, Bartłomiejowice, Rąblów dotrzemy do Bursztynowego Szlaku w okolicach Celejowa (łącznie ok. 28,6 km).

Trzeci, niebieski szlak łącznikowy (liczący ok. 8 km) prowadzi ul. Dulebów, przez Strzelce, Czesławice, Ludwinów do zielonego szlaku po gminie  Garbów.

Powstanie pałacu wiąże się z rozbudową rezydencji czesławickiej w latach 80-tych XIX wieku, kiedy to nowi właściciele – Werniccy (wywodzący się od Wierzynka, podskarbiego Kazimierza Wielkiego), po zakupie Czesławic budują tutaj pałac, urządzając z wielkim rozmachem reprezentacyjną rezydencję. Piękna okolica oraz istnienie drogi żelaznej miały zapewne wpływ na to, że Werniccy postanowili wybudować obok pobliskiego uzdrowiska Nałęczów swoją rezydencję. Projektantem części architektonicznej był Leonard Marconi. Z pierwotnego wyposażenia zachowały się ceramiczna posadzka w holu oraz obwiedziony fasetą strop w holu, z dwoma sztukateryjnymi rozetami. Pałac otacza 18. ha park krajobrazowy autorstwa Waleriana Kronenberga.

Park w Czesławicach uważany jest za jeden  z najpiękniejszych na Lubelszczyźnie. Zaprojektowany w 1886 roku, jest wymieniany w literaturze fachowej jako wybitny przykład twórczości Kronenberga. Wśród drzewostanu parkowego znajduje się siedem pomników przyrody, m.in. miłorząb dwuklapowy liczący 120 lat, sosny: wejmutki, iglicznia, trójcierniowa. Ponad 150 drzew kwalifikuje się do objęcia ochroną prawną. Droga w parku obsadzona jest kasztanowcami, a zakończona bramą w formie toskańskiej kolumnady przykrytej prostym belkowaniem. Na terenie parku znajduje się figura świętego Antoniego z Dzieciątkiem, wykonana z białej ceramiki. Z zespołu pałacowo-parkowego do okolicznych folwarków oraz do Nałęczowa wybiegały aleje wysadzone starodrzewem. Na terenie parku zinwentaryzowano około 200 gatunków ptaków, występują tu m.in.: czapla biała, łabędzie, błotniak stawowy, krzyżówka, gągoł, sowa uszata i puszczyk.

 Kapliczka posiada małą statuę św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus na ręku. W 1891 roku będącą w ruinie kapliczkę odnowiła hrabina Maria Krasicka. Kilka lat później przeniesiono tam obraz Matki Bożej Ostrobramskiej. Pod kapliczką ucieszono marmurowa tabliczkę, na której wyryte były dzieje wzgórza, ale napis na niej jest niestety nieczytelny. W obrębie betonowej balustrady kapliczki rośnie dąb wolności posadzony w 1916 r. w dniu kiedy po raz pierwszy obchodzono jawnie w Nałęczowie rocznicę uchwalenia konstytucji 3-go Maja.

Wybudowany w 1906 roku dzięki inicjatywie działaczy Towarzystwa Kredytowego. W Domu Ludowym swą siedzibę miało Towarzystwo Kredytowe, Stowarzyszenie Oszczędność, Szkoła Rolnicza, Muzeum Regionalne. W sklepie, który znajdował się kiedyś na parterze budynku, pracował Antoni Szelburg –  ojciec Ewy Szelburg-Zarębiny.

Budowę murowanego kościoła rozpoczął przed 1739 r. Felicjan z Targowisk Gałęzowski. W 1751 roku właścicielem dóbr klucza bochotnickiego zostaje Stanisław Małachowski herbu Nałęcz. On to ukończył budowę murowanego kościoła. Na dzwonnicy wzniesionej nad kruchtą kolator bochotnicki umieścił połączone herby Pilawa (rodu jego małżonki Marianny Potockiej) i Nałęcz. Kościół miał cztery ołtarze, główny św. Jana Chrzciciela. Przy ołtarzu Najświętszej Marii Panny (obecnie ołtarz św. Józefa) umieszczono nagrobek zmarłej w 1772r. Marianny z Potockich Małachowskiej.   W podziemiach prawdopodobnie spoczywają szczątki rodziny Małachowskich. Co ciekawe, ostatnią wielką przebudowę, kościół przeszedł na przełomie lat 50 i 60-tych XX wieku, przeprowadzoną według wybitnego architekta Karola Sicińskiego projektującego powojenną odbudowę i rewitalizację Kazimierza Dolnego nad Wisłą. Wówczas dobudowano dwie nawy boczne, zakrystię i wieżę. W nawie głównej sklepienie drewniane wymieniono na murowane.

 Żeńska Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego w Nałęczowie powstała dzięki inicjatywie i finansom Stowarzyszenia Ziemianek. Stowarzyszenie to stawiało sobie za cel podniesienie świadomości młodych kobiet w zniewolonym wówczas kraju, pobudzenie ich do aktywności i większego zaangażowania w gospodarstwie wiejskim. W szkole „Ziemianek” dziewczęta uczyły się samodzielności, zaradności, niezależności, oszczędzania i patriotyzmu. Uczennicami były młode dziewczęta z drobnych gospodarstw rolnych. Kurs trwał 11 miesięcy i obejmował zajęcia teoretyczne i praktyczne.  Wykładano podstawowe wiadomości z nauk przyrodniczych, anatomii zwierząt, higieny, prowadzenia budżetu, prawa, przywilejów rolnika i religii. Co tydzień pensjonariuszki piekły chleb na zakwasie, a na niedzielę pyszne bułeczki. Każda z dziewcząt zajmowała się ogrodnictwem i miała wydzielonych pięć kilkumetrowych rabatek do uprawiania marchewki, pietruszki, kapusty, sałaty i ogórków. Prace te oceniano. W inspektach hodowano czerwone i żółte pomidory oraz okazałe dynie i kabaczki. Dziewczęta uczono ponadto szycia sukienek i bielizny oraz wszelkich robótek ręcznych: szydełkowania, na drutach i haftu. Dziewczęta haftowały bluzeczki i bieliznę pościelową, serwety i serwetki. Wzory haftów ze szkoły „Ziemianek” zachowały się do dziś i dzięki temu panie z Klubu Haftu „Ziemianka” z Nałęczowa przy Nałęczowskim Ośrodku Kultury podtrzymują tradycje, korzystając z tradycyjnego lokalnego wzornictwa.

Kiedy stawiano na wzgórzu kapliczkę było ono całkiem pozbawione drzew – widać to na starych pocztówkach. Później wzgórze porastały sosny – wycięte przez żołnierzy rosyjskich po II wojnie. Dzisiaj nie ma po nich śladu. Przed powstaniem kapliczki stał tu tylko krzyż, postawiony na mogiłach poległych powstańców z 1863 r.

W 1902 r. wrócił z zesłania z ciężkiej katorgi uczestnik powstania styczniowego Mateusz Korwin-Wójcicki. Za szczęśliwy powrót do ojczyzny z Syberii, gdzie przez 15 lat ciężko pracował w kamieniołomach, w dowód wdzięczności Matce Bożej postawił kapliczkę i przychodził się do niej codziennie modlić. Dożył stu lat. Pochowany został na cmentarzu parafialnym. Obraz „Święte Serce Maryi”, znajdujący się wewnątrz kapliczki, zawiesiła w 1906 r. nieznana kobieta. Będąc na kuracji w Nałęczowie codziennie przychodziła modlić się o szczęśliwy powrót syna z wojny rosyjsko-japońskiej. Jej modlitwy zostały wysłuchane. Jej syn, jako jedyny ocalał z całej załogi okrętu  podczas bitwy pod Cuszimą, gdzie Japończykom udało się zniszczyć prawie całą rosyjską Flotę Bałtycką.

W roku 1751 tereny nazywanie Bochotnicą należące do Aleksandra Gałęzowskiego zakupił starosta wąwolnicki Stanisław Małachowski nazywając w 1772 roku od noszonego przez swój ród herbu Nałęcz całą posiadłość Nałęczowem. Po powstaniu styczniowym dobrami nałęczowskimi władał Michał Górski. Na początku XIX w. odkryto lecznicze właściwości tutejszych wód; wykorzystali je trzej lekarze – sybiracy: Fortunat Nowicki, Wacław Lasocki i Konrad Chmielewski, modernizując w końcu XIX w. funkcjonujące już uzdrowisko za pieniądze Michała Górskiego, ówczesnego właściciela Nałęczowa. Stworzył on uzdrowisko miasto-ogród w dzisiejszym kształcie. To on uczynił z Nałęczowa liczący się ośrodek leczniczo-kulturalny. Kuracjuszami byli tutaj m.in. Stefan Żeromski, Bolesław Prus i Henryk Sienkiewicz. Stanisław Małachowski dla swej  żony Marianny Potockiej w drugiej połowie XVIII wieku wzniósł tutaj pałac, a całą rezydencję nazwał Nałęczowem.

Sercem Nałęczowa jest dolina rzeki Bochotniczanki oraz położony w jej obrębie Park Zdrojowy z Sanatorium, Starymi Łazienkami i Pałacem Małachowskich, w pałacu znajduje się muzeum poświęcone życiu i twórczości największego polskiego pozytywisty Bolesława Prusa. W Parku Zdrojowym znajduje się także Palmiarnia i Pijalnia wód. W pobliżu parku powstało kilkanaście willi w stylu szwajcarskim i secesji oraz obiektów w stylu zakopiańskim, m.in. kaplica pod wezwaniem św. Karola Boromeusza i jedno  z najstarszych muzeów literackich  w Polsce – muzeum Żeromskiego, które mieści się w dawnej pracowni pisarza.

Jeśli chcemy poznać historie związane z uzdrowiskiem, odkryć tajemnice Lasu Wąwozowego, poczuć klimat dawnych Cisów i zostać oprowadzony po miasteczku przez Bolesława Prusa – koniecznie trzeba rozwiązać  wszystkie questy –  wyprawy odkrywców opisujące w niebanalny sposób Nałęczów. Obecnie dostępne są cztery questy pt.: „Tajemnice wąwozów”, „Śladami papieża Jana Pawła II”, „Z telepatrzydłem na tropach welocypedu i skutecznych konkurów w Nałęczowie” oraz „Źródło przygody”.  

Szlak rowerowy stworzony przez Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego Lublin – Kazimierz Dolny, jest oznakowany na czerwono, liczy 64 km i biegnie poprzez następujące miejscowości: Lublin (Muzeum Wsi Lubelskiej) – Dąbrowica – Motycz – Nowy Gaj – Nałęczów – Rąblów – Rzeczyca – Wylągi – Kazimierz Dolny. Szlak wiedzie przez Płaskowyż Nałęczowski. Znaczna część szlaku prowadzi przez obszar Kazimierskiego Parku Krajobrazowego.

Położony w zakolu rzeki Bystrej młyn został zbudowany w 1937r., znajduje się tu „Muzeum minerałów”, kolekcja liczy ok. 2 tysięcy eksponatów i jest stale powiększana. Zbiory te prezentują się szczególnie pięknie we wnętrzu starego młyna i w towarzystwie oryginalnych maszyn młyńskich. Można tu zobaczyć chyba największą w Polsce kolekcję soli niebieskiej oraz innych odmian soli kamiennej. Najnowszym okazem jest bryła węgla brunatnego o masie ok. 40 kg z widoczną korą drzewa i słojami. Możemy zobaczyć,  skamieniałą rybę pochodzącą z Brazylii, doskonale zachowaną z wyraźną skórą i łuskami, liczącą sobie bagatela ok. 250 mln lat. Pan Grzegorz Bukowski prowadzący wraz z małżonką Anną muzeum i gospodarstwo agroturystyczne wie o minerałach wszystko, zjeździł w ich poszukiwaniu prawie cały świat i chętnie dzieli się swoją wiedzą z turystami. W młynie istnieje możliwość wynajęcia pokoju ze ścianami wyłożonymi solą kłodawską do inhalacji. . „Młyn Hipolit” słynie ze znakomitych nalewek, sporządzanych przez gospodarzy według pilnie strzeżonych receptur. Wspaniałą atrakcją są pokazy płukania i odlewania złota oraz pokazy wybuchu wulkanu. Więcej szczegółów można znaleźć na stronie internetowej www.mlynhipolit.pl

Pobyt w „Wojciechoski Zagrodzie” obejmuje zwiedzanie Zagrody chłopskiej składającej się z chałupy, stodoły, warsztatu stolarskiego i obory ze zwierzętami oraz Zagrody kowala, w której zobaczymy kuźnię z 1918 r. wraz z chatą kowala.  Dla grup zorganizowanych możliwość pokazu: wyrobu masła, młynkowania zboża, młócenia cepami, prania na tarze, przędzenia wełny, kręcenia elementów strzechy – strzeszoków i gajdoków oraz karmienia zwierząt gospodarskich. W Izbie garncarskiej Istnieje także możliwość zorganizowania warsztatów garncarskich (12 kół). Na terenie „Wojciechoski Zagrody” znajduje się także plac zabaw, miejsce na ognisko, Izba Produktów Lokalnych, wystawa starych maszyn rolniczych, prowadzone są tu także lekcje przyrodnicze. Warto rozwiązać questy „O dawnym życiu na wsi”, „Z życia kowala”. Tutaj jest miejsce przyjazne rowerzystom gdzie można naprawić rower oraz apteczka pierwszej pomocy. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej www.wojciechoskozagroda.pl.

Dwór został wybudowany w II poł. XIX w. prawdopodobnie przez Felicjana Grodzickiego – właściciela Wojciechowa w latach 1859 – 1896. Założony na planie prostokąta, murowany, z ganeczkiem wspartym na czterech kolumnach. Budynek został przekazany przez rodzinę Popławskich (ostatnich właścicieli Wojciechowa) na pocz. XX w. – na siedzibę Urzędu Gminy. Pełni tę funkcję do dziś. Rozpoczyna się tu quest „Wojciechów – Wieś przy wieży” przybliżający kilkusetletnią historię Wojciechowa.

Wieża została wybudowana w latach 1520-1530. Jest to jedyna na Lubelszczyźnie tego typu gotycko – renesansowa budowla. Początkowo pełniła rolę domu mieszkalnego właścicieli Wojciechowa. W latach 1550-1598 znalazł w niej swoją siedzibę zbór kalwiński. W pocz. XVII w. kolejny właściciel Wojciechowa Paweł Orzechowski herbu Rogala wybudował na północ od wieży wygodny pałac, a budynek wieży przeznaczył na spichlerz. W 1910 roku Natalia i Józef Popławscy przekazali zniszczoną wieżę Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Przeszłości, które już w 1911 roku przystąpiło do jej odbudowy. Prace kierowane przez Jana Koszczyc – Witkiewicza przerwała wojna. Powtórną próbę odbudowy spotkał ten sam los w 1939 roku. Dopiero w 1972 ponownie przystąpiono do gruntownego remontu. Tym razem udało się to bez przeszkód i po trzech latach swoją siedzibę znalazł tu Gminny Ośrodek Kultury. Obecnie mieści się tu również Muzeum Kowalstwa, Wojciechowskie Muzeum Regionalne, Gminna Biblioteka Publiczna oraz Stowarzyszenie Kowali Polskich.

Muzeum Kowalstwa, znajduje się na najwyższej kondygnacji wieży i jest jedynym tego typu obiektem muzealnym w Polsce. Prezentuje ponad 1000 eksponatów sztuki kowalskiej wykonanych przez kowali z Polski i zagranicy. Można tu dowiedzieć się dlaczego podkowa przynosi szczęście, posłuchać ciekawych opowieści o pracy kowala czy też wystukać na kowadle marsza kowalskiego. Muzeum jest czynne codziennie w godz. 9.00-17.00, w soboty i niedziele 10.00-17.00. Od października do maja muzeum w niedziele jest nieczynne.

Na trzecim piętrze wieży mieści się Wojciechowskie Muzeum Regionalne. Jego wnętrza stylizowane są na chałupę wojciechowską z lat 1920-30. Zgromadzono w nim przedmioty służące mieszkańcom w ich codziennym życiu i pracy oraz eksponaty dokumentujące dzieje Wojciechowa wraz z makietą XIV-wiecznego średniowiecznego grodziska i znaleziskami pochodzącymi z wykopalisk archeologicznych. Przy Muzeum działa Galeria Sztuki Ludowej, w której można wybić pamiątkowa monetę.

Kuźnia rodzinny Czernieców funkcjonuje w tym miejscu od 1920 r. Do dziś wykonywane są tu ręcznie wyroby artystyczne, naprawiane narzędzia rolnicze oraz podkuwane konie. Kuźnię odwiedzają liczne grupy turystów z kraju i zagranicy. Gospodarz snując barwne opowieści z kowalskiego życia, wykonuje dla nich pokaz kucia podkowy. W bocznym skrzydle kuźni znajduje się prywatna galeria wyrobów kowalskich. Każdego roku w lipcu odbywają się tu ogólnopolskie imprezy, w których bierze udział kilkudziesięciu mistrzów kowalstwa z kraju i zagranicy. 

Świątynia pięknie położona na wzniesieniu, wybudowana w latach 1949 – 1958 według projektu arch. T. Witkowskiego. Jest to kościół murowany, jednonawowy z sześcioma zagłębieniami utworzonymi przez 2,5-metrowe ściany podtrzymujące półkoliste sklepienie. Wnętrze zdobione jest unikalnymi mozaikami. W prezbiterium znajduje się ołtarz murowany z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Przed świątynią w 2005 r. zostały umieszczone trzy potężne głazy, na jednym z nich znajduje się figura Matki Bożej.

Klasycystyczny, drewniany dwór w Łubkach pochodzi z połowy XIX wieku i jest położony na wzgórzu nad rzeką Czerką. Niegdyś stanowił własność rodu Dąbrowskich, obecnie mieści się w nim szkoła podstawowa. Pozostałości parku zawierają cenne okazy przyrodnicze, uznane za pomniki przyrody – dęby szypułkowe i sosnę czarną.

Wąwolnica jest jedną z najstarszych miejscowości Lubelszczyzny. Za legendarnego założyciela Wąwolnicy uważa się Kraka, pierwsza pisemna wzmianka o tej miejscowości pochodzi z XI w. W XIII w. istniał tu gród obronny a od XIV w. parafia. W czasach Kazimierza Wielkiego Wąwolnica stała się miastem otoczonym murami z zamkiem wybudowanym na wzgórzu.

Miasto z czasem podupadło, po jednym z pożarów. W 1567 r. było lokowane na nowo. Po powstaniu styczniowym miejscowość ostatecznie utraciła prawo miejskie. Po II Wojnie Światowej w okolicy działało silne antykomunistyczna podziemie, popierane przez miejscową ludność. Urząd Bezpieczeństwa 2 maja 1946 roku spacyfikował miejscowość, paląc  i niszcząc dobytek 197 rodzin. Obecnie Wąwolnica jest znanym ośrodkiem pielgrzymkowym. Sanktuarium Matki Bożej Kębelskiej przyciąga licznych pielgrzymów z całej Polski. Tradycja kultu Matki Bożej w Kęble i Wąwolnicy sięga końca XIII w. – okresu najazdów tatarskich na Polskę. Warto rozwiązać quest „Od Kraka do Sacrum”.

W miejscu objawień Matki Bożej podczas najazdu tatarskiego w 1278 roku, wybudowano drewniany kościółek. W roku 1700 figurę Matki Bożej przeniesiono do Wąwolnicy, a kościół rozebrano. W XIX w Franciszek Kempiński  w podzięce za odzyskanie wzroku ufundował tu skromną kapliczkę upamiętniającą miejsce objawień, a w 2008 wniesiono obecną kaplicę. Znajduje się tu kamień na którym Tatarzy, postawili figurkę i ją lżyli, w obecności polskich jeńców. Figurka wzniosła się na oczach zgromadzonych w górę, i spoczęła kilkaset metrów dalej, na lipie rosnącej na wzgórzu. Gdy rozgromieni w toczonej nieopodal bitwie Tatarzy w popłochu uciekli, figurka  w podobny sposób powróciła ponownie na kamień.  

Powstanie głównego cmentarza wąwolnickiego w obecnym miejscu (w latach następnych obszar rozszerzano) datuję się na ok. 1750 rok.  Samo położenie cmentarza, na stromym skraju lessowego płaskowyżu,  jest warte jego odwiedzenia. N uwagę zasługują grobowce usytuowane na stoku. W okolicach i na jego terenie znajdują się wloty kilku wąwozów, a obok przebiega wąskotorowa linia kolejowa. Największy, liczący kilkaset metrów Wąwóz Lipinki, znajduje się na wprost drogi z Wąwolnicy. Kieruje nas do niego drogowskaz. Możemy wjechać nim na górę cmentarza.

 Zimą ośrodek dysponuje oświetlonymi trasami narciarskimi o łącznej długości 640 m. Trasy przygotowywane ratrakiem, są w razie potrzeby naśnieżane armatkami śnieżnymi. Wyciągi są wyposażone w bramki na karty magnetyczne. Przy stoku działają wypożyczalnia, serwis narciarski. Można też skorzystać z fachowej pomocy instruktorów jazdy. Ośrodek udostępnia zaplecze gastronomiczne i pokoje gościnne. Latem ośrodek zaprasza do skorzystania z 4 basenów, z jacuzzi, natrysków i sprzętu plażowego. Ośrodek zapewnia opiekę ratownika, można zagrać tu w siatkówkę plażową, skorzystać z palcu zabaw na którym znajdują się huśtawki, bujaki sprężynowe, karuzele, ścianki wspinaczkowe, piramida linowa oraz zjazd linowy. W ofercie znajduje się także „mountainboard” czyli letnia alternatywa snowboardu, oraz grill i bar. Więcej informacji można uzyskać na stronie internetowej www.nartsport.pl

Młyn w Celejowie (Iłkach) z 1918 roku funkcjonuje do dzisiejszego dnia. Do napędu wykorzystywane były spiętrzone wody rzeki Bystrej. Od roku 1960 młyn napędzany jest elektrycznie. W Iłkach przy młynie istnieje jedyne obecnie spiętrzenie wody na rzece Bystrej. Jego wysokość wynosi 2,80 m. Betonowy jaz zbudowany został ok. 1957 r. dla potrzeb funkcjonujących poniżej stawów rybnych o łącznej powierzchni ok. 10 ha.